Sint Pieterskerk

Het bestaan van een parochiekerk in Amerongen wordt voor het eerst vermeld in aktes uit het begin van de 10e eeuw. De bisschop heeft aan de rand van de drooglegging van de moerassen ten westen van Amerongen een perceel voor de kerk vrijgehouden.

De contouren van de allervroegste nederzetting zijn nu nog in het landschap te zien. De halve cirkel waarin de Gasthuisstraat verloopt, verraadt de vorm van een aarden ringburg wal, ook wel kromme hoek genoemd. Eind 10e eeuw krijgt het bestuur van de Utrechtse Sint-Pieterskerk de Amerongse kerk in bezit. Het bestuur stelt een kanunnik en een vicaris aan, “voor de eeuwigheid” staat erin de akte. Leuk detail uit dezelfde akte is dat voor “alle parochianen, die geen wijn hebben op het feest van Allerheiligen twaalf pond wordt uitgetrokken.”

Op een tekening van Sgrooten uit 1557 is goed te zien waar de Sint-Pieterskerk is gelegen, de toren ligt aan de rand van de ontgonnen moerassen. De ligging wordt ook bevestigd door een opgraving in 2003. De hof rond de kerk is dan nog gescheiden van het perceel van het kasteel. Samen met de huizen van het Sint Barbara Gilde en de Roode Leeuw vormt dit erf van de pastoor de eerste kern van het dorp. De kerk wordt in 1525, zoals dat heet ontwijd en gebruikt als een opvanghuis voor minderbedeelden.

Na de reformatie van 1580 wonen de eerste drie predikanten nog in de pastorie bij de kerk. Niet geheel naar tevredenheid, want de veldslag van 1585 richt grote schade aan rond de kerk. Ruim 30 jaar later, in 1616, wordt de kerk gesloopt. De verkoop van de materialen uit de sloop levert het enorme bedrag van ₤3000 op. Het grootste deel daarvan wordt voor de bouw van een nieuwe school gebruikt. Na de sloop van de Sint-Pieterskerk is het hart van de vroegmiddeleeuwse dorpskern verdwenen.

(Leo Schreuders)

Afbeelding 1: Sint Pieterskerk Amerongen 1557, Christiaan Sgrooten.

Afbeelding 2: De Sint-Pieterskerk met Hof en op de achtergrond de woontoren, ’t huis Amerongen.

Afbeelding 3: De Pieterskerk met de huizen van het Barbara Gilde.

Afbeelding 4: Metslawier Friesland, als voorbeeld voor Amerongen: de Sint Pieter met Hof.