Woonhuis, Pastorie

De pastorie van Amerongen

In tegenstelling tot andere plaatsen is Amerongen slechts één pastorie rijk. Deze is eigendom van de plaatselijke protestantse gemeente en wordt bewoond door een van de predikanten. In de pastorie woont de dominee (of de pastoor), zo is het eeuwen geweest maar de vraag is hoelang dat nog zo zal zijn. Steeds meer pastorieën worden tegenwoordig immers afgestoten met als belangrijkste redenen dat vooral van grote, oude pastorieën de onderhoudskosten te hoog worden of omdat een predikant tegenwoordig liever zelf een woning koopt. Toch is het nog steeds een kerkordelijke verplichting dat een kerkelijke gemeente, indien gewenst, voor een ambtswoning (lees: pastorie) voor de predikant zorg draagt.

De pastorie aan de Nederstraat 13 is een pand uit 1841. Op hetzelfde perceel (2095 m²) heeft ook daarvoor al een pastorie gestaan. Het pand was in de eerste decennia van de 19^e eeuw in zodanig slechte staat dat de predikant elders, namelijk in de Overstraat, gehuisvest was. Van later datum is een aanbouw, ‘Kerkheem’ geheten, dat dient voor kerkelijke vergaderactiviteiten van wat kleinere omvang. Karakteristiek is de oude, deels 18^e-eeuwse monumentale muur tussen de pastorie en het naastgelegen pand. De huisnummering verspringt dan van 13 naar 17, ten teken dat hier misschien ook nog wel eens een woning tussen zou kunnen staan. In het verleden zijn hier wel voorzichtige pogingen toe gedaan, maar daar is nooit toestemming voor verkregen. De muur geeft privacy in de tuin, hoewel de bewoners van het hoger gelegen Huchje gemakkelijk over de muur heen kunnen kijken. Veel mensen kennen de op waarheid berustende anekdote dat de muur in ver verleden is verhoogd op verzoek van een dominee die op vrijersvoeten was.

Oude pastorieën zijn vaak ruim bemeten. Dat zal te maken met een zekere standing die vroeger op een dorp de dominee eigen was, samen met de dokter, de notaris en de burgemeester. Maar meer nog had de grootte van het huis te maken met het feit dat als er een nieuwe predikant beroepen werd, hij (destijds altijd een hij!) als vrijgezel, met alleen een echtgenote, of ook met een kleine of (heel) grote kinderschare kon arriveren. Bovendien moest er in een pastorie ook ruimte zijn voor een apart studeervertrek, waar de predikant mensen kon ontvangen en aan zijn preek kon werken.

Daarmee komen we op misschien wel het belangrijkste vertrek in de pastorie: de studeerkamer. Staande voor de pastorie bevindt zich rechts de studeerkamer. Vaak zijn predikanten boekenliefhebbers, en de huidige bewoner is daarop zeker geen uitzondering. Drie wanden zijn van onder tot hoog boven volgestouwd met boeken. ‘Heeft u die allemaal gelezen?’, is een vraag die vaak klinkt uit de mond van bezoekers die voor het eerst deze kamer betreden. Standaardantwoord is: ‘nee, niet allemaal van a tot z, maar ik weet er wel goed de weg in!’

Veel boeken zijn overigens vanwege gebrek aan ruimte inmiddels naar de grote zolder verhuisd. Zo groot, dat deze vroeger ook wel gebruikt is als speelparadijs voor de domineeskinderen. Het plafond met een hoge houten balkenconstructie ademt nog helemaal de sfeer van een klassiek oud herenhuis. Er is daar een kleine kamer met radiator en wastafel die wij – vrij fantaserend over vroeger tijden – ook wel het ‘dienstbodekamertje’ noemen.

De pastorie is gelegen op een fantastische plek. Aan de voorzijde in het centrum met uitzicht op de kerk en aan de achterzijde met vrij uitzicht over de uiterwaarden. Konijnen, fazanten, reeën, vossen, alles heeft al een keer door de pastorietuin gelopen. Ook schapen en hun lammeren vinden er soms even tijdelijk gastvrijheid. De staat van de tuin zoals die eind tachtiger jaren was, staat mooi beschreven in het boek ‘Pastorietuinen in Nederland’ van Karin van Dongen-van Lawick. Het treurige lot van veel pastorietuinen is helaas dat er weinig continuïteit in aanleg en onderhoud aanwezig is. Iedere dominee doet op eigen initiatief en naar eigen inzicht maar ergens wat goed is in zijn ogen. Kerkrentmeesters besteden er weinig of geen aandacht aan en niet iedere pastoriebewoner is gezegend met groene vingers. De grote tuin wordt incidenteel ook gebruikt voor koffiedrinken na de kerkdienst en de laatste jaren ook voor een openluchtdienst.

Wonen in een oude pastorie heeft voor- maar zeker ook nadelen. De nadelen van de slecht geïsoleerde woning kwamen zeker de afgelopen tijd met de torenhoge energieprijzen duidelijk aan het licht. En de energierekening moet de predikant zelf betalen! Maar, zoals we elkaar als pastoriebewoners dan vaak maar troostend voorhouden: dit huis heeft wel degelijk veel charme! En gelukkig wordt de pastorie nog steeds door een predikant bewoond, in tegenstelling tot de panden die vandaag de dag wel onder de naam ‘de oude pastorie’ in gebruik zijn als restaurant, bed & breakfast of zorgvilla. Zo in ieder geval in de naam nog verwijzend naar wat ooit was!

Amerongen, april 2023

Bert de Ruiter, predikant en pastoriebewoner

De Pastorie in zijn huidige staat is in 1841 gebouwd ter vervanging van een oudere pastorie die zich waarschijnlijk al lange tijd in slechte staat bevond. In 1767 had het kapittel van Sint Pieter, waartoe alle kerkgoederen van Amerongen behoorden, geweigerd nog langer voor de onderhoudskosten van het pand op te draaien. Het gerechtsbestuur wees echter op de bestaande verplichtingen; het wapen van het kapittel was immers boven de ingang van het huis uitgehouwen als bewijs dat het onder hun zorg viel. Het conflict sleepte zich jaren voort tot de pastorie in handen van Domeinen kwam. Uiteindelijk nam het kerkbestuur het pand in 1823 over. Het moet toen al feitelijk niet meer bewoonbaar zijn geweest, want de dominee woonde in de Overstraat 25. De nieuwe pastorie uit 1841 is een groot deftig herenhuis van twee verdiepingen met kroonlijst.

Foto's